प्रवासीलाई घरको सम्झना, गरिबलाई दशै होइन दशा (योगेन्द्रमिलन छन्त्याल)

एउटै गाउँमा ३-४ वटा लिङ्गे पिङ्गहरु मच्चिदै होलान् । ठाउँ ठाउँमा विशेष मेलाहरुको आयोजना गरिदै होलान् । आयोजकहरु मेलालाई राम्रो बनाउन योजना बनाउदै होलान् । युवायुवतीहरु मेला आउने दिन गन्दै होलान् । बेसीमा धान झुलेका होलान्, खेतमा मकै सुकेका होलान् । सबै किसानहरु खुशी भैरहको बेलामा ठ्याक्कै आईपुगेको छ यो वर्षको दशैं तिहार !

चिसो चिसो हावाले बारीको ढिकमा फक्रेका कोमल सयपत्री र मखमली फूललाई ढलमल ढलमल नचाइरहेका होलान् । गाउँघरका ढुङ्गे र खरले छाएका घरहरु सेतो कमेरो, रातो माटो र ब्यात्रीका कालो रङले सिङ्गारिएका होलान् । अलिक तल शहरी क्षेत्रमा पनि इनामेलका रङ र रङ्गीचङ्गी सजावटले नेपालीवस्तीहरु झिलीमिली भएका होलान् । बाध्यता, विवशता र कमाउने सपना बोकेर विदेशिएका र पल्टने लाहुरेहरु दशैं तिहार मान्न घर फर्कदैहुनुहुन्छ होला । त्रिभुवन विमानस्थलमा ट्याक्सी चालकहरु झगडा गर्दै होलान् । जीपपार्कमा भरियाहरु बाकस खोसाखोस गर्दै होलान् ।

गाउँमा उजेली भाउजुको रङ बल्ल पहिलेजस्तै उज्यालो भयो रे ! नत्र “बुढो नहुँदा त उजेली अँधेरी मात्र भएकी हैन गलेर मर्नै पो लागेकी छ त, किन यस्तो चिन्ता गर्दिहोली ?” भनेर सबै दिदीबहिनीहरुले जिस्क्याउने गर्दथे रे । उजेली भाउजु हिजोआज विजय दाइसँग विगतका कुरा गर्नुहुन्छ होला । खेत र वन पनि जानुभएको छैन रे । दिनभरि घरमै बस्नुहुन्छ रे । मान्छेहरु देखिए मुसुक्क मुस्कुराउनु हुन्छ रे ।

चाडपर्व जब नजिकिन्छ, परदेशीको झल्को लाग्छ घरपरिवारलाई । कोही आउँदा पनि आफ्नै मान्छे पो आयो कि भन्ने लाग्छ । आफ्नो मान्छे घर फर्केमा दशैंतिहार कत्ति रमाइलो हुने थियो भनेर छिट्टै फर्कन परदेशीलाई अनुरोध गर्ने गर्दछन् । परदेशीलाई पनि विदेश बस्न रहर त कहाँ हुनु नि ? जे छ जिन्दगी परिवारकै खुशीमा छ, त्यसैले दशैँतिहार धोको फेरेर मनाउने बाचा गरेका हुन्छन् परदेशीहरु चाडपर्व आउनुभन्दा पहिले चाहि ।

सबैले निधारमा टिका कानमा जमरा वा गलामा माला पहिंरिदा पक्कै पनि आमबुवा, दिदीबहिनीहरुलाई आफ्ना छोरा वा भाइदाजुको याद आउनु स्वभाबिक हो । देशलाई नै सुनसान पारेर करीब ४९ लाख नेपाली दाजुभाई विदेशिएकोमा आमबुवा दिदीबहिनीहरू भन्ने गर्छन् : अब गाउँवस्ती नै सुनसान पारेर विदेश जानुहुँदैन, विदेशमा रहेकाहरु पनि फर्केर देशका लागि केही गर्नुपर्छ । साँच्चीकै देशका लागि सोच्ने बेला आएन र ? कति दिन विदेशको मुख ताक्ने हामीहरु ? तर बाध्यता, विवशता र धन कमाउने रहरमा विदेशबाट दशैंतिहारमा घर फर्कन नपाएकाहरु आमा र बहिनीलाई टिका जमरा र मालाको प्रयोगमा नरुन अनुरोध गर्न बाध्य छन् ।

संचारमाध्यमहरुमा साथीहरुको शुभकामना सन्देश सुन्दा पढ्दा मुटुमै विगतका यादहरु बल्झन्छन् । आँशु झर्न खोज्छ, अरु मान्छेहरुदेखि लाज लाग्छ अनि मुश्किलले आँखामै सुकाउने प्रयास गर्छु । तर ‘अचेल किन निन्याउरो देखिनुहुन्छ नि ?’ भन्ने प्रश्नको उत्तर लुकाउने गर्छु ।

किनकि पोहोर साल दशैंमा मेरी आमाले जमरा टिका तयार पारेपछि मलाई सम्झनुभएको थियो रे ! टिका थाप्न बसेकी मेरी बहिनीलाई आँखामा टिलपिल टिलपिल आँशु देखाउँदै भन्नुभएको थियो रे : ‘दाइको फोटो लिएर आइज त, पहिले दाइलाई ला’इदिन्छु । बल्ल तिमे’रुको पालो आउँछ ।’

त्यसपछिका दिनमा फोन गर्दा यो वर्ष चाहिँ जसरी पनि घर फर्कने बाचा गरेको थिएँ । तर मनले के ताकेको थियो, वास्तवमा के भइ दियो । अनि यो वर्ष पनि मेरो फोटोले नै टिका थाप्ने भयो आमासँग । आमाले महत्व दिनुहुन्छ दशैंलाई, अर्को वर्ष चाहिँ जानैपर्छ । यो वर्षमा पनि तिहारमा बहिनीले उपहार दिएको टोपी पहिरिने भयो मेरो फोटोले ! मेरो बिन्ति छ, मेरी प्यारी आमा र बहिनीले दशैं तिहारमा हामी घरमा नभएकोमा आँशु पटक्कै नझारुन् ।

आशा गरौ, हाम्रो मनोकामना पूरा हुनेछ र देशको राजनीतिले पनि निकास पाउनेछ । अनि त सपरिवार देशमै रमाउने छौ, आफ्ना पसिना आफ्नै माटोमा सिञ्चने छौ ।

साहिली भाउजुलाई भने १२ वर्षदेखि अरबियन मुलुकमा रहनुभएका सहिला दाइ फर्किए हुन्थ्यो भन्ने आशा किन नहुँदोहोला र ? तर यो वर्ष फर्कनुहोला भन्ने विश्वास भने छैन । नजिकिएको दशैंले मुटु चर्कन्छ, यादका ओइलाएका घाउहरु कोट्टिने गर्छन्, चहराउछन्, कता कता दुखाइ त कता कता नानाभाँटीका कल्पना। अनि त बलिन्द्र धारा आँशु बग्दछन् । यसो फोनसोन गर्ने, सञ्चोबिसञ्चोको खबर पठाउने गरे पनि त चित्त बुझ्थ्यो ।

केटाकेटीलाई भने केको चिन्ता नि ? हाँस्छन्, नाच्छन्, गाउँछन्, खेल्छन् । विदेशिएका बाबाको पनि चासो छैन, काकाको पनि मतलब छैन । तर पनि दशैंको बेला ढिपी गर्दै बाबाकाकाकाबारेमा प्रश्नैप्रश्न तेर्स्याउँदा थुप्रै आमाहरुलाई भक्कानो छोडेर रुने बनाउँछन् । आमाले राता राता आँखाबाट बगेका आँशु थाम्नै नसकेर मिजेत्रोले पुछ्दै रुन्छिन्, दाहिने मुठ्ठीले मुटुमा ढुक्ढुकाउँछिन् अझ साह्रो धड्कन्छ मुटु, अझ दुख्छ छाती, अझ चर्कन्छ मन ।

सबैतिरबाट दशैं तिहार मान्न गाउँ फर्केका केटाकेटीहरु आँगनमा खेल्दैछन् । ८ वर्षीय रामुले अञ्जानमा घमण्ड गर्छ : हाम्रो बाबाले ठूलो खसी किन्नुभाको छ । दशैंमा लगाउने झिनको पायट, जाकेट र जुत्ता किन्दिनुभाको छ । १३ बर्षिय रोशन विचरा केही भन्न लागेको जसरी ओठ फर्फर बनाउँछ । रोशनको आमा साहिली भाउजुले झ्यालबाट रोशनको चेहरा देखेपछि झन् आँशुका ढिक्काहरु बरल्ल बरल्ल झार्छिन् ।

साने दाइजस्तो सधै मिहेनत र दुख गर्ने गाउँले कोही छैन । नेपालमै रहनुहुन्छ । तर दशैमा बच्चाहरु र चमेली भाउजुको साना साना मागहरु पूरा गर्न नसक्दा दशैं उहाँका लागि भार बन्छ । उहाँले सोच्नुहुन्छ दशैं दशा बनेर आउँछ उहाँका लागि । दशैंमा देखासिकी गर्ने र आफ्नो हैसियतभन्दा बढी खर्च गर्ने चलन पनि छन् । भन्ने गरिन्छ : “दशैंमा ऋण नलागेर कहिले लाग्छ ?” कतिपयको धारणा हुन्छ दशैंमा मारकाट गरिनुहुँदैन । जुवातास, कृत्रिम बजार अभाव, तड़कभड़कजस्ता कुराहरुलाई सुधार गर्न जरुरी छ ।

चाडपर्वमा हुनेखानेकाहरु खानलाउनमा तडकभडक देखाइदिन्छन् । गरिबका जहानबालाहरुको पनि दशैंतिहारमा राम्रो खाने मिठो लगाउने रहर हुनु अन्यथा पक्कै होइन । गाऊंका गरिब किसानहरू दोकानमा गएर १२ माना चावल उधारो माग्दा साहुले नपत्याउँदा होलान । यसो हुंदा गरिब घरमूलीहरुको भने दशैं होइन दशा आउछ ।

परदेशीहरुलाई भने चाडबाड आउँदा अरु बढी घरको यादले सताउछ । चाडबाड नआए पनि हुन्थ्यो भनि सोच्न बाध्य हुन्छन् उनीहरु । सात समुन्द्र पारि रहेकाहरु बालबच्चा र आफ्नी प्यारीले के गर्दै होलान् भनेर चिन्ता लिन्छन् । परदेशमै रोइरहेका छन् उनीहरु, धन कमाएर फर्कने सपना पूरा नहुँदा कहिले फर्कने हो स्वदेश उनीहरु आफैलाई पत्तो छैन, यस्तै छ गन्तव्यविहिन र अनिश्चित भविष्य ……………

हाम्रो देशमा सबैको आवाज सुन्ने र सबैको चाहनाको सम्मान हुने वातावरण निर्माण होस् । देशमा शान्ति, सुव्यवस्था र अमनचयन कायम होस् । सुख, शान्ति र सन्तुष्टिमा जीउने वातावरण बनोस । दशैंको अवसरमा सबै नेपालीको सु-स्वास्थ्य, दीर्घायु तथा उतोरोतर प्रगतिको लागि हार्दिक मंगलमय शुभकामना ।

– बाग्लुङ
हाल: पोर्चुगल